Dernek Üye ve Çalışan Bilgilerinin Bildirimine Danıştay’dan İptal Kararı

01/10/2018 tarih ve 30552 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Dernekler Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (“Yönetmelik”) ile, Dernekler Yönetmeliği’nin “Beyanname Verme Yükümlülüğü” başlıklı 83. maddesine “(8) Dernek Beyannamesinin “Üye ve Çalışan Bilgileri” başlıklı üçüncü bölümünün 1 inci sorusundaki “1.2.Gerçek Kişi Üyelerin:” ve “1.3.Tüzel Kişi Üyelerin:” alt başlıklı tablolarında belirtilmesi istenilen bilgiler, dernek üyeliğine kabul edilme veya üyelikten çıkma ya da çıkarılma veya üyeliğin kendiliğinden sona ermesi durumlarında, birinci fıkrada belirtilen beyanname verme süresi beklenmeksizin işlem tarihini izleyen 30 gün içinde Dernekler Bilgi Sistemi (DERBİS) üzerinden bildirilir. DERBİS kullanıcısı olmayan dernekler bu bilgileri aynı usul ve süre içinde mülki idare amirliğine yazılı olarak bildirirler” fıkrası eklenmiş aynı zamanda Yönetmeliğin 2. maddesi ile Dernekler Yönetmeliğinin Ek-21’inde yer alan Dernek Beyannamesinin “Üye ve Çalışan Bilgileri” başlıklı üçüncü bölümünün 1. sorusu değiştirilerek sayfanın sonuna dipnotlar eklenmişti. 

Yönetmelik ile gerçekleştirilen değişiklik öncesi dernekler, her yılın ilk 4 ayı içerisinde bir önceki yıla ait vermekle yükümlü oldukları “Dernek Beyannamelerinde” üye bilgileri ile ilgili olarak yalnızca asıl ve onursal üye sayılarını ve toplam sayının kadın – erkek dağılımını bildirmek ile yükümlüydü. Yönetmelik sonrası ise derneklerin doldurmakla yükümlü oldukları yeni beyanname formuna dernek üyeleri ile ilgili olarak adı, soyadı, T.C. kimlik numarası, mesleği, üyelik başlama ve üyelik çıkma/çıkarılma bölümleri eklenmişti. Yönetmelik ile getirilen değişikliğin özel hayatın gizliliği kuralını, bireylerin kişisel verilerinin korunması hakkını ihlal ettiğine, aynı zamanda düzenlemenin örgütlenme özgürlüğüne aykırılık oluşturduğuna ilişkin konular gündeme geldi. Bütün bu tartışmalar sürerken Mülkiyeliler Birliği Derneği “temel hak ve özgürlüklerin yalnızca bir kanuna dayanılarak sınırlandırılabileceği, bu noktada yönetmelik ile düzenlemeye gidilemeyeceği, Dernekler Kanunu’nda beyannamede bulunması gereken hususların açık bir şekilde düzenlendiği, üyelere ilişkin bilgilerin ve üyelerin kişisel verilerinin bu kapsamda olmadığı, aynı Kanun’un 23. maddesinde kimlerin bildirim konusunu oluşturduğunun açıkça belirlendiği ve Kanun kapsamında bildirime tabi tutulmayan kişilerin Yönetmelikle bildirime tabi tutulamayacağı, Yönetmelik ile getirilen bildirim yükümlülüğünün örgütlenme özgürlüğüne müdahale anlamına geldiği ve kişisel verilerin korunması hakkını ihlal ettiği” gerekçeleri ile  Yönetmeliğin 1. ve 2. maddesinin iptali için Danıştay’a dava açtı.  

Danıştay 10. Dairesi’nin Yönetmelik maddelerinin iptali ile ilgili kararı açıklandı. 

Danıştay 10. Dairesi, Danıştay Tetkik Hâkimi ve Danıştay Savcısı’nın da iptal yönünde görüş bildirdiği, derneklerin üye ve çalışan bilgilerini bildirim yükümlülüğü ile ilgili Yönetmeliğin 1. ve 2. maddesinin iptaline karar verdi.  

Uyuşmazlığın dernek beyannamesinin hangi bilgileri kapsaması gerektiği hususunun Yönetmelikle yeniden düzenlenmesinden kaynaklandığı belirtilen kararda Danıştay;

• Dernekler Kanunu ile derneklere getirilen beyanname verme yükümlülüğünde beyanname kapsamının, yıllık faaliyetleri, gelir ve gider işlemlerinin sonuçlarını kapsadığına ve yalnızca bu hususların yönetmelik ile düzenlenmesinin öngörülebilir olduğuna, dernek faaliyetlerinin ana unsur olarak ele alınması durumunda üyelere ait kimlik bilgilerinin bu doğrultuda değerlendirilemeyeceğine,
• 25/03/2020 tarihli 7226 sayılı Yasayla Dernekler Kanunu’nun 23. maddesinde yapılan üye bilgilerinin bildirimine ilişkin değişikliğin¹ her ne kadar dava konusu Yönetmeliğe yasal dayanak oluşturuyor gibi görünse de “Kazanılmış Hakların Korunması İlkesi” gereği olan “Yasaların Geriye Yürümezliği İlkesi” uyarınca, Yasayla yapılan düzenlemenin Yönetmelikle yapılan düzenlemeden sonra gerçekleşmesi nedeniyle dayanak oluşturduğunun kabulünün mümkün olmadığına,   
• Aynı zamanda, Kişisel Verilerin Korunması Kanunu ile kişilerin dernek, vakıf ya da sendika üyeliği ile ilgili verilerinin “özel nitelikli kişisel veri” kabul edildiğine, özel nitelikli kişisel verilerin ise yalnızca kişilerin açık rızalarının olması şartı ile işlenebileceğine, dernek üyelerinin ya da tüzel kişi temsilcisi olan gerçek kişilerin T.C. kimlik numaralarının, mesleklerinin, öğrenim durumlarına ait bilgilerin özel nitelikli kişisel veriler olduğuna ve Yönetmelik değişikliği ile bu verilerin kişilerin açık rızaları olmadan mülki idare amirine bildirim zorunluluğunun getirildiğine ve bu şekilde bilgilerin işlenmesinin sağlandığına dair tespitlerde bulunmuştur. 

Yukarıdaki tespitler ışığında Danıştay, Kanun’da düzenlenmediği halde, davalı idareye tanınan yetkinin sınırlarını genişleten ve kişisel verilerin ve özel nitelikte kişisel verilerin açık rıza alınmadan işlenmesini sağlayan düzenlemede hukuka, mevzuata ve kamu yararına uyarlık bulunmadığını belirterek, Yönetmeliğin 1. ve 2. maddelerinin iptaline karar verdi. 

Karara iki üye olumsuz oy kullanarak, kamu güvenliği ve kamu düzeninin sağlanmasının kişisel verilerin işlenmesinin istisnası olduğunu bu kapsamda düzenlemenin üyelerin bilgiye kolay erişimini sağlamak amacı ile yapıldığını belirtti. 

^1. 25/03/2020 tarih ve 7226 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Dernekler Kanunu’nun 23. maddesinde değişikliğe gidilmiş ve derneklere, dernek organlarına seçilen asıl ve yedek üyelere ilişkin bilgilerin yanı sıra, üyeliğe kabul edilenlere ve üyeliği sona erenlere ilişkin adı, soyadı, doğum tarihi ve kimlik numarası bilgilerinin kabul ve sona erme tarihinden itibaren 45 gün içerisinde dernek merkezinin bulunduğu dernekler birimine bildirme yükümlülüğü getirilmiştir. Söz konusu bildirim şekli, içeriği ve gerekli belgelere ilişkin düzenlemenin yönetmelik ile düzenleneceği belirtilmiştir. Aynı zamanda Dernekler Kanunu’na “Geçici Madde – 1” eklenmiş ve ilgili madde ile derneklere, üyeliği devam edenlerin adını, soyadını, doğum tarihini ve kimlik numarasını dernek merkezinin bulunduğu dernekler birimine bildirmeleri için maddenin yürürlük tarihinden itibaren altı aylık süre verilmiştir. Bildirim yükümlülüğünü yerine getirmeyen dernek yöneticileri hakkında ise cezai hükümler uygulanacaktır.